آزادتورك

حكيم  محمد  فضولي  شاعر نامدار سده ي دهم هجري ، يكي از نوابغ دنياي شعروهنر است كه آذربايجان تقديم بشريت كرده است . وي منسوب به عشيره ي « بيات » هاي آذربايجان از عشاير 24 گانۀ اوغوزان بوده است . بررسي هاي تاريخي ، فولكلوريك و ميتولوژي ، مهاجرت  تركان اوغوز آذربايجان خصوصاً عشيرۀ بيات در قبل و بعد از اسلام به اطراف رودخانه هاي دجله و فرات، خاستگاه نخستين فرهنگ بشري و گهوارۀ تركي سومري  و آميختگي آنها با تركان محلي و تركمانان را به اثبات رسانده است . بعد از قيام شاه ختائي و استيلاي قزلباشها  كوچ و مهاجرت آذربايجانيان به شهرهاي نجف ، كربلا ، كاظمين و بغداد وگزيدن مسكن در آنجا به نوعي سنت شيعي تبديل شده بود . اكثر مهاجرين اهل علم وادب و شعرا بودند كه فضولي نيز بعدها جزو اين طيف ادبي شد . آخرين بررسيها نشان ميدهد كه مولانا فضولي در ناحيۀ « قازاخ» آذربايجان متولد يافته اما از همان ايام كودكي همراه پدر و خانواده اش به عراق عزيمت نموده اند .  وي در دوران كودكي تحصيلات خويش را  با تحصيل مقدمات عربي و ادب تركي و فارسي نزد پدر آغاز نموده و به تصريح خويش سالهاي جواني در شهر نجف عراق به خدمت و تحصيل معارف ادامه داده است .  

در منابع مختلف از فضولي با عناويني مانند : مولانا ، سلطان الشعرا ، شيخ الادبا ، افضل الفضلا و حكيم ياد مي شود . فضولي كليه ي علوم عقلي و نقلي رايج زمان خويش را بخوبي آموخته بود و در اغلب زمينه هاي دانش بشري قلم زده است . وي در سه زبان تركي ، عربي و فارسي شاهكارهاي ادبي چندي بر جاي گذاشته است كه برجسته ترين آنها « ديوان اشعار تركي » مي باشد؛ از ديگر آثار مهم وي به زبان تركي ميتوان به : بنگ وباده ، ليلي ومجنون ، صحبت الاثمار ، حديقه السعدا ، شاه و گدا ، جمجمه نامه ،  معما لار و مكتوبات  اشاره كرد . آثار فارسي وي نيز از اين جمله است : ديوان فارسي ، هفت جام ، صحت و مرض ، انيس القلب ، رندو زاهد ، معميات و فرهنگ منظوم جغتايي . وي ديوان عربي و «مطلع الاعتقاد في معرفۀ المبدا والمعاد» را نيز به زبان عربي تاليف نموده است . تاكنون  در جهان  صرفنظر از گذشتۀ دور در بارۀ مولانا حكيم محمد فضولي صدها كتاب ، مقاله ، ليسانس ، دكترا ، آنتولوژي  و آثار انسيكلوپديك و ... تاليف شده است .

قارغيش

"ياشاسين آزادليق"

دمير واراقدا يازديغي بو شوعاري

بير ياشيل چينارا ميخلادي

دئمك بوخوولادي  چيناري

باغري يارا

          جاني ياري

گون به گون  آريقلادي  يازيق آغاج

آياق  باغلي

         هاراگئتسين؟

آنجاق باجاريردي

         سس- سميرسيز

                          يانا - يانا

آلنينداكي يازييا قارغيش ائتسين:

                                    - "ياشاسين آزادليق!

                                                 ياشاسين آزادليق!

                                                        ياشاسين..."

                                                                                       "و.ايلقار"

nifrin

"zendə bad azadi"

ahəni vərəgəcə ən biniviştə şuarə

itə səbzə çənarə fukoft

bugufti zəncir dəvəst çənarə

unə tən cica

   nisfə can

ruz be ruz lağərərabost binəva

pa dəvəstə

?kə yə buşun

tənha tanəse

tam - tum bəzər

dilə sucə əmrə

:xu sərniviştə nifrin bukune

-"!zendə bad azaddi

!zendə bad azadi 

...zendə bad"

 

نيفرين

"زنده باد آزادي"

آهني ورقه جا ان بينيويشته شوعاره

ايتا سبز چنارا فوكوفت

بوگوفتي زنجير دوست چنارا

اونا تن جيجا

نيصفه جان

روز  به  روز  لاغرابوست بي نوا

پا دوسته

          كه يه  بوشون ؟

تنها  تانسه

تام - توم بزه ر

ديل سوجه امره

خو سرنيويشته نيفرين بوكونه:

                                      -"زنده باد آزادي!

                                            زنده باد آزادي!

                                                 زنده باد ..."